အီလက်ထရွန်နစ်မဲပေးခြင်း (Electronic Voting)

အီလက်ထရွန်နစ်မဲပေးခြင်း (Electronic Voting)

နိဒါန်း

    အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်း(E-voting) ကို ကမ္ဘာ့အကြီးမားဆုံးသော ဒီမိုကရေစီ နိုင်ငံများတွင် အသားကျကျင့်သုံး ဆောင်ရွက်လျက်ရှိသည်။ နိုင်ငံပေါင်း များစွာတို့တွင်လည်း   ရွေးကောက်ပွဲလုပ်ငန်းစဉ်၏ အမျိုးမျိုးသော ကဏ္ဍတို့ကို တိုးတက်ဖွံ့ဖြိုးစေလိုသည့် ရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းစနစ်အား စတင်မိတ်ဆက် အသုံးပြုနေကြပြီဖြစ်သည်။ အီလက်ထရွန်နစ် နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းကို  ဒီမိုကရေစီ စနစ်ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်စေရေး၊ ရွေးကောက်ပွဲဆိုင်ရာ စီမံခန့်ခွဲမှုအပေါ် ယုံကြည်မှု တည်ဆောက်ရေး၊  ရွေးကောက်ပွဲ ရလဒ်များအပေါ် အများယုံကြည်မှု မြင့်တက်လာရေးနှင့် ရွေးကောက်ပွဲလုပ်ငန်းစဉ် တစ်ခုလုံး၏ စွမ်းဆောင်နိုင်ရည် မြင့်မားစေရေးတို့အတွက် ကိရိယာတစ်ခုအဖြစ် အသုံးပြုကြသည်။

အီလက်ထရွန်နစ်မဲပေးခြင်း (Electronic Voting)

    အီလက်ထရွန်နစ် မဲပေးခြင်းဆိုသည်မှာ ရွေးကောက်ပွဲလုပ်ငန်းစဉ်၏ အဓိကနေရာတွင်ရှိသည့် မဲပေးခြင်း (သို့)မဲထည့်ခြင်းနှင့် မဲရေတွက်ခြင်း စသည်တို့ကို အီလက်ထရွန်နစ်နည်းလမ်းဖြင့် အသုံးပြုခြင်းဖြစ်သည်။ အီလက်ထရွန်နစ် မဲပေးခြင်း E-voting သည် သီးခြားအီလက်ထရွန်နစ် မဲပေးစက်များ အသုံးပြု၍မဲပေးခြင်း (သို့)အင်တာနက်နှင့် ချိတ်ဆက်ထားသော ကွန်ပျူတာများကို အသုံးပြု၍ မဲပေးခြင်းတို့ဖြစ်သည်။

အီလက်ထရွန်နစ်နည်းလမ်းကို အသုံးပြု၍ မဲပေးခြင်း၏ ရည်ရွယ်ချက် အီလက်ထရွန်နစ် နည်းလမ်းကို အသုံးပြု၍ မဲပေးခြင်း၏ ရည်ရွယ်ချက်များမှာ ပုံမှန်ဖြစ်ပေါ်နေသော ရွေးကောက်ပွဲ မသမာမှုများကို တားဆီးနိုင်ရန်၊ ရွေးကောက်ပွဲအပေါ် အားထားယုံကြည်နိုင်စွမ်း တိုးမြင့်လာရန်၊ ရွေးကောက်ပွဲ လုပ်ငန်းစဉ်အပေါ်  လူမှတိုက်ရိုက် ထိန်းချုပ်ခြင်းနှင့် ထိုလုပ်ငန်းစဉ်အတွင်း  လွှမ်းမိုးမှုကို လျှော့ချနိုင်ရန်၊ ရွေးကောက်ပွဲ ရလဒ်များ တွက်ချက်သည့် လုပ်ငန်းစဉ်အား ပိုမိုမြန်ဆန်စေရန်နှင့် ဆန္ဒမဲပေးရာတွင် ပိုမိုအဆင်ပြေ ချောမွေ့စေရန်တို့ဖြစ်သည်။

ထို့ပြင် အချို့သော အခြေအနေများ၌ ရွေးကောက်ပွဲ ဆိုင်ရာ လုပ်ငန်းများတွင် အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းကို ရွေးကောက်ပွဲများ သို့မဟုတ် ပြည်လုံးကျွတ် ဆန္ဒခံယူပွဲများတွင် ဆက်တိုက် အသုံးပြုနိုင်မည် ဆိုလျှင် ရေရှည်တွင် ကုန်ကျစရိတ်များကို သက်သာစေနိုင်သည်။ အထူးသဖြင့် မဲလက်မှတ်စာရွက်များကို   ပုံနှိပ်ဖြန့်ဝေခြင်း၊ ရွေးကောက်ပွဲပြီးနောက် မဲလက်မှတ် စာရွက်များကို ပို့ဆောင်ခြင်းနှင့် သိုလှောင် သိမ်းဆည်းမည့် ကုန်ကျစရိတ်များကို လျှော့ချနိုင်သည်။

အီလက်ထရွန်နစ် နည်းလမ်းဖြင့် မဲပေးခြင်းကို အသုံးပြု၊ အသုံးမပြုသော နိုင်ငံများ

     ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ဒီမိုကရေစီအစီရင်ခံစာ ၂၀၂၁ တွင် ဖော်ပြချက်အရ အီလက်ထရွန်နစ် နည်းလမ်းဖြင့်    မဲပေးခြင်း နည်းလမ်းကို အသုံးပြု/အသုံးမပြုသော နိုင်ငံများမှာ ဖော်ပြပါအတိုင်းဖြစ်သည်-

ပုံ(၁)

ပုံ(၂)

အီလက်ထရွန်နစ်နည်းလမ်းဖြင့်    မဲပေးခြင်း၏ စိန်ခေါ်မှုများနှင့် ဖြေရှင်းရန်နည်းလမ်းများ 

    အီလက်ထရွန်နစ် နည်းဖြင့် မဲပေးရာတွင် နည်းပညာများသည် ရွေးကောက်ပွဲဆိုင်ရာ ပြဿနာဟောင်းများ ဖြေရှင်းရန် အခွင့်အလမ်းများ ရှိပါသည်။ သို့ရာတွင် ပြဿနာအသစ်များကိုလည်း မိတ်ဆက်ခေါ်ဆောင် လာတတ်ပါသည်။   အချို့သော ကိစ္စရပ်များတွင် ဥပဒေပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် စပ်လျဉ်း၍ စိန်ခေါ်မှုများရှိသည်။ ထိုစိန်ခေါ်မှုအတွက် သက်ဆိုင်ရာ ရွေးကောက်ပွဲ ဥပဒေ၊ နည်းဥပဒေများကို ပြင်ဆင်ဖြည့်စွက်ခြင်းဖြင့် ဖြေရှင်းနိုင်သည်။ မဲပေးခြင်းဆိုင်ရာ နည်းပညာအသစ်အပေါ် အယုံအကြည်မရှိခြင်း သို့မဟုတ် ပြောင်းလဲမည့် နည်းစနစ်ကို    လက်ခံရန်ခက်ခဲခြင်းစသည့် စိန်ခေါ်မှုများလည်းရှိသည်။ ထို့ကြောင့် မဲဆန္ဒရှင်များ၊ ရွေးကောက်ပွဲ စီမံခန့်ခွဲသူများနှင့် နည်းပညာအသစ်ကို မိတ်ဆက်ခြင်း၊ အသိပညာပေးခြင်းတို့ကို ဆောင်ရွက်ရပါမည်။ အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းမှာ အီလက်ထရွန်နစ်စနစ်များ၊ အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းဆိုင်ရာ လုပ်ငန်းလုပ်ဆောင်မှု အဆင့်များသည် ရှုပ်ထွေးမှုများကြောင့် ရွေးကောက်ပွဲ လုပ်ငန်းစဉ်ကို ယုံကြည်မှုလျော့ပါး သွားစေနိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းကို မိတ်ဆက်ရာတွင် လုံလောက်သောအချိန်နှင့် အရင်းအမြစ်များကို အသုံးပြုခြင်း၊ အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်း ဆိုင်ရာလုပ်ငန်းစဉ်ကို မဲရုံဝန်ထမ်းများက နားလည်ကျွမ်းကျင်မှုရှိစေရန်  လေ့ကျင့်သင်တန်းပေးခြင်း၊ ရှင်းလင်းလွယ်ကူသော ဒီဇိုင်းကို ဖန်တီးအသုံးပြုခြင်း၊  ရှင်းလင်းလွယ်ကူသော နည်းစနစ်များကို အသုံးပြုခြင်းတို့ဖြင့် ဖြေရှင်းနိုင်သည်။

အသုံးများသော   အီလက်ထရွန်နစ်မဲပေးခြင်းနှင့် ရေတွက်ခြင်း နည်းပညာများ

    တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် အသုံးပြုနေသော အီလက်ထရွန်နစ်မဲပေးခြင်းနှင့် ရေတွက်ခြင်း နည်းပညာများစွာ ရှိပါသည်။ အသုံးပြုထားသော နည်းပညာအမျိုးမျိုးသည် ၎င်းတို့ကိုအလွယ်တကူ အမျိုးအစားခွဲရန် ခက်ခဲသည်။ အသုံးအများဆုံး နည်းပညာ အမျိုးအစားများကို အောက်ပါအတိုင်း ၄ မျိုးခွဲခြား သတ်မှတ်ထားပါသည်-

    (က)တိုက်ရိုက်မှတ်တမ်းတင် အီလက်ထရွန်နစ် မဲပေးစက်စနစ် (Direct Recording Electronic System - DRE)။    အီလက်ထရွန်နစ် မဲပေးစက်များ (Electronic Voting MachineEVM)) ဟု မကြာခဏ ရည်ညွှန်းလေ့ရှိသော တိုက်ရိုက်မှတ်တမ်းတင် အီလက်ထရွန်နစ် မဲပေးစက်များ (Direct Recording Electronic voting machines-DRE)တွင် မဲဆန္ဒရှင် တစ်ဦးအား အီလက်ထရွန်နစ် စနစ်ဖြင့် မဲပေးခွင့်ပြုရန် ကီးဘုတ် (Keyboard))၊   ထိတွေ့မျက်နှာပြင်  (Touch Screen)၊  မောက် (Mouse)၊ ဘောပင် သို့မဟုတ်    အခြားအီလက်ထရွန်နစ် စက်ပစ္စည်းများကို အသုံးပြုကြသည်။ DRE  များကို အဝေးထိန်း မဟုတ်သော၊ ကြီးကြပ်ထားသောနေရာများ (မဲရုံများ)တွင် အသုံးပြုပါသည်။ DRE စနစ်သည် မဲဆန္ဒရှင်များ၏ ရွေးချယ်မှုများကို ဖမ်းယူပြီး   စက်ထဲတွင် ၎င်တို့၏မဲပေးမှုဆိုင်ရာ အီလက်ထရွန်နစ် မှတ်တမ်းကို သိမ်းဆည်းထားသည်။ DRE စက်များကို မဲပေးချက်မှန်မမှန် အတည်ပြုစက် (VVPAT, or Voter-Verified Paper Audit Trail)ဖြင့် တွဲဖက်၍ဖြစ်စေ သို့မဟုတ် တွဲဖက်ခြင်း မပြုလုပ်ဘဲဖြစ်စေ အသုံးပြုနိုင်သည်။ မဲဆန္ဒရှင် ရွေးချယ်လိုက်သည့် ဆန္ဒမဲများအတွက် VVPAT များက မဲပေးခြင်းဆိုင်ရာ အထောက်အထားအဖြစ်   စက္ကူစလစ်ဖြတ်ပိုင်းများကို ပရင့်ထုတ်ပေးခြင်း ဖြစ်သည်။ VVPAT များ ပါရှိသော DRE များသည် VVPAT မပါသော DRE များထက် အားသာချက်ရှိသည်။ အကြောင်းမှာ စာရွက်မှတ်တမ်းသည် မဲဆန္ဒရှင်အား ပိုမိုပွင့်လင်းမြင်သာမှုကို   ပေးစွမ်းနိုင်သောကြောင့်   ပိုမိုယုံကြည်မှု ရှိလာစေသည်။

VVPAT ပါရှိသော   DRE များသည် ရွေးကောက်ပွဲစီမံခန့်ခွဲမှု အဖွဲ့များ (EMBs)နှင့် ရလဒ်များကို စစ်ဆေးရန် သို့မဟုတ် ပြန်လည်ရေတွက်ရန် ကြီးကြပ်သူများကို အထောက်အကူဖြစ်စေသည်။ မဲလက်မှတ်ဒီဇိုင်းကို ရွေးချယ်သတ်မှတ်ရာတွင် သတိပြုရန် အရေးကြီးသည်။

    (ခ)အီလက်ထရွန်နစ် မဲလက်မှတ်ထုတ် ပရင်တာ (Electronic Ballot Printers - EBPs)။ အီလက်ထရွန်နစ် မဲလက်မှတ်ထုတ် ပရင်တာများ (Electronic Ballot Printers -EBPs)) ဆိုသည်မှာ DRE စက်နှင့်ဆင်တူ၍ စက်မှ သိရှိနားလည်နိုင်သော မဲလက်မှတ် သို့မဟုတ်  မဲဆန္ဒရှင်က ဆန္ဒပြုသော အီလက်ထရွန်နစ် တိုကင်ကို ပရင့်ထုတ်ပေးသည်။    အဆိုပါ တိုကင်ကို အလိုအလျောက် မဲရေတွက်ပေးသည့် သီးခြားမဲလက်မှတ်ဖတ် စကင်နာစက် (Ballot Scanner)) အတွင်းသို့ ထည့်သွင်းရသည်။ မဲပေးသူသည် မဲပေးရွေးချယ်မှု ပြုလုပ်ရန်အတွက် DRE-type interface ကို အသုံးပြုရသည်။ ထို့နောက် မဲဆန္ဒရှင်၏  မဲလက်မှတ် သို့မဟုတ် တိုကင်သည် အီလက်ထရွန်နစ်စနစ်ဖြင့်   မဲကို အလိုအလျောက်ရေတွက်နိုင်သည့်  မဲပုံးထဲသို့ရောက်ရှိသွားသည်။ EBPs များသည် DRE များထက် မဲဆန္ဒရှင်များအတွက်   ပိုမိုနားလည်ရ လွယ်ကူပြီး   အသုံးပြုရ လွယ်ကူသည်ဟု ယူဆကြသည်။ မဲလက်မှတ်ထုတ်ပရင်တာသည် မဲဆန္ဒရှင်များ၏ ရွေးချယ်မှုကိုသာ အမှတ်အသားပြုပြီး   မဲများကိုမှတ်တမ်း တင်ထားခြင်းမရှိပါ။  မဲလက်မှတ်ဖတ် စကင်နာ သို့မဟုတ်   အီလက်ထရွန်နစ်မဲပုံးသည် မဲပေးချက်နှင့် စုစုပေါင်း မဲအရေအတွက်များကို မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ ၎င်းတို့တွင် သီးခြားစက်နှစ်လုံး ပါဝင်သောကြောင့် EBPစနစ်များသည် ကုန်ကျစရိတ် ပိုမိုမြင့်မားနိုင်ပြီး အိုင်တီနည်းပညာ အပေါ် နားလည်သည့် အရည်အချင်း ပိုမိုလိုအပ်ပါသည်။

    (ဂ)    အလင်းဖြင့် မှတ်တမ်းတင်စနစ် (Optical Mark Recognition-OMR)/)။ အထူးပြုလုပ် ထားသည့် မဲလက်မှတ်အပေါ်တွင် မဲပေးသူ၏ ရွေးချယ်မှုကို မှတ်မိဖတ်ရှုနိုင်သော စကင်ဖတ် စစ်ဆေးသောစနစ် (OMR systems)တပ်ဆင်ထားသည့်စက်ဖြစ်ပြီး စာရွက်ဖြင့် မဲပေးခြင်းကို အီလက်ထရွန်နစ် ရေတွက်ခြင်းစနစ်ဖြင့် ပေါင်းစပ်ထားခြင်းဖြစ်သည်။ မဲဆန္ဒရှင်သည် အဆိုပါစက်ဖြင့်  ဖတ်ရှုနားလည်နိုင်သော မဲစာရွက်ပေါ်တွင် ရွေးချယ် အမှတ်အသား ပြုလုပ်ရန် ဘောပင် သို့မဟုတ် ခဲတံကိုအသုံးပြုရသည်။ ထို့နောက် မဲဆန္ဒရှင်မှ ရွေးချယ်ထားသော အမှတ်အသားများ ပါဝင်သည့် ဆန္ဒမဲလက်မှတ်များကို OMR စက်က ဖတ်ရှုမှတ်သားခြင်း ပြုလုပ်ပါသည်။ OMR စနစ်ဖြင့်     မဲရေတွက်ရာတွင် အသုံးပြုသည့် နည်းလမ်း နှစ်ခုရှိပါသည်။ ပထမနည်းလမ်းမှာ မဲဆန္ဒရှင်များ၏ မဲဆန္ဒပြု ခြင်းများကို မဲရုံ၌ပင် စာရင်းကောက်ယူ ရေတွက်ခြင်းဖြစ်ပြီး ဒုတိယနည်းလမ်းမှာ မဲရုံ တစ်ခုထက်ပိုသောမဲများကို ဗဟို/ဒေသဆိုင်ရာ မဲရေတွက်သည့်နေရာ၌ ရေတွက်ခြင်း နည်းလမ်းတို့ဖြစ်ပါသည်။ ဤစနစ်သည် မဲလက်မှတ်ဒီဇိုင်း၊ အသုံးပြုသည့် မင်အမျိုးအစား၊ မဲလက်မှတ်စာရွက် အထူနှင့် OMR စက်များ၏ မဲများကို တိကျစွာရေတွက်နိုင်မှု တို့တွင် ကန့်သတ်ချက်များ ရှိပါသည်။

   (ဃ)အင်တာနက်မဲပေး စနစ်(Internet Voting Systems)။ အင်တာနက်ဖြင့် မဲပေးသည့် စနစ်များ (Internet voting systems) ဆိုသည်မှာ မဲရေတွက်သည့် ဗဟိုကွန်ပျူတာ ဆာဗာထံသို့ အင်တာနက်မှ တစ်ဆင့် မဲများကို လွှဲပြောင်းပေးသည့် စနစ်ပင်ဖြစ်သည်။ အင်တာနက်မဲပေးစနစ်တွင် မဲပေးသူသည် အင်တာနက် ချိတ်ဆက်ထားသော ကွန်ပျူတာကို အသုံးပြု၍ မဲပေးရသည်။ အင်တာနက် မဲပေးခြင်းသည် ယေဘုယျအားဖြင့် မဲဆန္ဒရှင်၏ အိမ်  သို့မဟုတ်  အလုပ်ကဲ့သို့သော အင်တာနက် အသုံးပြုခွင့်ရှိသည့် မည်သည့် ကွန်ပျူတာမှမဆို ကြီးကြပ်မှု မရှိသော၊ ဝေးလံသောနေရာများတွင်ပါ အသုံးပြုနိုင်သည်။ ထိုသို့ဆောင်ရွက်ရာတွင်   မဲရုံ သို့မဟုတ်  သက်ဆိုင်ရာ ဒေသ၌ အင်တာနက်လိုင်းများ ကောင်းမွန်စွာ အသုံးပြုနိုင်ရန် လိုအပ်သည်။ အင်တာနက်မဲပေးခြင်းသည် ကွန်ပျူတာ စနစ်အတွင်းသို့ ဟက်ကာများ ဝင်ရောက်ခြင်းသို့မဟုတ် အချက်အလက်ပျက်စီးစေသည့် အခြားနည်းလမ်းများနှင့် ပတ်သက်သည့် လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြဿနာများရှိနိုင်သည်။ VVPAT မပါသော DRE များကဲ့သို့ပင် အင်တာနက်မဲပေးခြင်းသည်   မဲဆန္ဒရှင် မှန်ကန်မှု ရှိ၊ မရှိ အတည်ပြုနိုင်မှု မရှိခြင်း၊ ရွေးကောက်ပွဲဆိုင်ရာ တိုင်ကြားမှုများ ဖြစ်ပေါ်လာသည့်အခါ  စိစစ်အတည်ပြုရန် ခက်ခဲခြင်းများ ရှိနိုင်သည်။ အင်တာနက် မဲပေးစနစ်များတွင်   ပွင့်လင်းမြင်သာမှု မရှိခြင်းမှာ ကြီးမားသော အားနည်းချက်တစ်ခုဖြစ်သည်။

ကမ္ဘာတစ်ဝန်းတွင်အသုံးပြုခဲ့သော   မဲပေးခြင်းနှင့် မဲရေတွက်ခြင်း နည်းပညာ မဲပေးခြင်းနှင့် မဲရေတွက်ခြင်း နည်းပညာများသည် အံ့သြစရာကောင်းလောက်အောင်  ရှည်လျားသော သမိုင်းကြောင်းရှိသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် စက်မောင်းတံ မဲစက်များကို ၁၈၉၂ ခုနှစ်တွင် ရွေးကောက်ပွဲအတွက် ပထမဆုံး အသုံးပြုခဲ့ပြီး ၁၉၆၀ ပြည့်နှစ်များအထိ အမေရိကန်ရွေးကောက်ပွဲများ၌ အသုံးများခဲ့သည်။ မဲလက်မှတ် ကတ်ပြားရေတွက်စက်များကို ၁၉၆၀  ပြည့်နှစ်နောက်ပိုင်းတွင် စတင်အသုံးပြုလာခဲ့သည်။ နောက်ဆယ်စုနှစ်များ အတွင်း  DRE မဲပေးစက်များ၊ မဲစကင်ဖတ်စက်များနှင့် အင်တာနက် မဲပေးခြင်းကဲ့သို့သော နည်းပညာများ ပေါ်လာခဲ့သည်။ အမေရိကန်သည် ဤနည်းပညာများစွာကို လက်ခံကျင့်သုံးခြင်း၏ ရှေ့တန်းမှဖြစ်သည်။ ၁၉၉၀ ပြည့်လွန်နှစ်များနှင့် ထောင်စုနှစ်သစ်၏ ပထမဆယ်စုနှစ်များ တစ်လျှောက်တွင် ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ နိုင်ငံအများအပြားသည်လည်း အဆိုပါနည်းပညာများကို စတင်ကျင့်သုံးလာကြသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ ဘယ်လ်ဂျီယံ၊ ဗင်နီဇွဲလားကဲ့သို့သော ိုင်ငံများတွင် မဲပေးစက်(EVMs)များ အပါအဝင် E-voting စနစ်ကို တွင်တွင်ကျယ်ကျယ် အသုံးပြုသည်။ ဂျော်ဒန်၊ မော်ဒိုက်၊ နမ်ဘီးယား၊ အီဂျစ်၊ ဘူတန်၊ နီပေါနိုင်ငံများသည် အိန္ဒိယနိုင်ငံမှ EVM စက်နှင့်ပတ်သက်သည့် နည်းပညာဆိုင်ရာ အထောက်အပံ့များကို ရယူ၍   ရွေးကောက်ပွဲတွင် အသုံးပြုလျက်ရှိသည်။ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ဒီမိုကရေစီ အစီရင်ခံစာ ၂၀၂၁ တွင် ဖော်ပြချက်အရ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ နိုင်ငံပေါင်း ၃၄ နိုင်ငံ၌ အသီးသီးသော ရွေးကောက်ပွဲများတွင် အီလက်ထရွန်နစ် မဲပေးစက်များကို အသုံးပြုလျက်ရှိသည်။ အချို့သောနိုင်ငံများသည်  အီလက် ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်း နည်းပညာကို စမ်းသပ်နေဆဲဖြစ်သည်။ ၎င်းနိုင်ငံများမှာ-

ပုံ(၃)

    မြန်မာနိုင်ငံတွင် အသုံးပြုခဲ့သော မဲပေးခြင်းနှင့် မဲရေတွက်ခြင်း နည်းပညာ မြန်မာနိုင်ငံတွင် လွတ်လပ်ရေးမရမီ ၁၉၂၂ ခုနှစ်တွင် ပထမဆုံးရွေးကောက်ပွဲကို ကျင်းပခဲ့ပြီး လွတ်လပ်ရေးရပြီးနောက် ကနဦးကျင်းပခဲ့သော ရွေးကောက်ပွဲများတွင် ခဲဖြင့်ပြုလုပ်ထားသော ခဲပြားဖြင့် ဆန္ဒမဲပေးရသည်။ ထိုမှစက္ကူမဲပြားဖြင့် မဲပေးရသည့်စနစ်ကို ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ မဲပုံးများကို သစ်သားဖြင့်ပြုလုပ်ခဲ့ရာမှ ၁၉၆၀ ပြည့်နှစ်တွင် ကျင်းပသော ရွေးကောက်ပွဲများ၌ သစ်သားမဲပုံးများအစား သံမဏိမဲပုံးများကို အသုံးပြုခဲ့သည်။ သော့ခလောက်များကိုလည်း မဲပုံးပိတ်သည့်အခါ ခတ်ကြသည်။ မဲရေတွက်သည့်အခါ သတ်မှတ်ထားသော နေရာများသို့ မဲပုံးများပေးပို့ရပြီး မဲပုံးများရောက်ရှိသည့်အခါ ရွေးကောက်ပွဲ တာဝန်ခံ အရာရှိက သော့ဖွင့်ပြီး မဲပုံးကိုဖွင့်၍ ရေတွက်ရသည်။ ၁၉၇၄ ခုနှစ် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေအရ ကျင်းပခဲ့သည့် ပြည်သူ့လွှတ်တော်နှင့် ပြည်သူ့ကောင်စီ အဆင့်ဆင့် ရွေးကောက်ပွဲများတွင် ခဲပြား၊ သွပ်ပြား၊ စက္ကူမဲပြားများကို အသုံးပြုပြီး ပြည်တွင်းဖြစ် ပစ္စည်းများဖြင့် ပြုလုပ်အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ ထောက်ခံ/ကန့်ကွက်မဲပုံးထဲသို့ မဲပြားများ ထည့်ရသည်။ ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ် ရွေးကောက်ပွဲမှစတင်၍ ဆန္ဒမဲလက်မှတ်ဖြင့် ဆန္ဒမဲပေးသည့်စနစ်ကို ပြောင်းလဲအသုံးပြုခဲ့သည်။ ဆန္ဒမဲလက်မှတ်ပေါ်တွင် မိမိထောက်ခံလိုသော ကိုယ်စားလှယ်လောင်း အမည်နှင့် သင်္ကေတတည့်တည့်တွင် ထောက်ခံအမှတ်အသား ပြုလုပ်၍ မဲပေးခြင်းဖြစ်သည်။ ၂၀၁၀ ပြည့်နှစ်၊ ၂၀၁၅ ခုနှစ်နှင့် ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ်များတွင်လည်း ဆန္ဒမဲလက်မှတ်ပေါ်တွင် ဘောပင်ဖြင့် အမှန်အမှတ်အသား ပြုခြင်းဖြင့် လည်းကောင်း၊ အမှန်အမှတ်အသား ပါသော တံဆိပ်တုံးဖြင့် လည်းကောင်း အမှတ်အသားပြုလုပ်၍ မဲပေးခြင်းကို ကျင့်သုံးခဲ့သည်။ မဲရေတွက်ခြင်းကိုလည်း ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ် ရွေးကောက်ပွဲမှ စတင်၍ မဲရုံပိတ်ပြီးသည်နှင့်တစ်ပြိုင်နက် သက်ဆိုင်ရာမဲရုံတွင်ပင် အများပြည်သူရှေ့မှောက်၌ မဲများကိုရေတွက်ခြင်း စနစ်ကို ကျင့်သုံးခဲ့သည်။

အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းနှင့် စပ်လျဉ်းသည့် အားသာချက်များ

    အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းနှင့် စပ်လျဉ်းသည့် အားသာချက်များမှာ -

    (က)မဲရေတွက်မှုနှင့် ပုံစံဇယားများ ရေးသွင်းရာတွင် ပို၍မြန်ဆန်ခြင်း၊

    (ခ)လူကြောင့်မှားသည့် အမှားများကို ဖယ်ထုတ်ထားနိုင်သောကြောင့် ပို၍တိကျသည့် ရလဒ်များဖြစ်ခြင်း၊

    (ဂ)ရှုပ်ထွေးသည့် ဆန္ဒမဲ လက်မှတ်များအစား ရှင်းလင်းသော  ဆန္ဒမဲလက်မှတ်များကို အသုံးပြုနိုင်ခြင်း၊

    (ဃ)မဲပေးသူများအတွက် အဆင်ပြေမှု တိုးတက်လာခြင်း၊

    (င)လျှို့ဝှက်မဲပေးခြင်းကို ပိုမိုလုံခြုံ၍ ယုံကြည် အားထားနိုင်ခြင်း၊

    (စ)ရွေးကောက်ပွဲအား    ပါဝင်ဆင်နွှဲမှုနှင့် မဲပေးသူ အရေအတွက်    တိုးတက်မည့် အလားအလာရှိခြင်း၊

    (ဆ)မဲပေးခြင်းစနစ်သည် ခိုင်လုံသည့် မဲပေးမှု ပုံစံသာဖြစ်၍ မခိုင်လုံသည့် မဲအရေအတွက် လျော့ကျနိုင်ခြင်း၊ ပယ်မဲလျော့နည်းသွားနိုင်ခြင်း၊

    (ဇ)မဲရုံဝန်ထမ်းတို့၏ အချိန်ကိုသက်သာစေခြင်း၊

    (ဈ)ဆန္ဒမဲများ ပုံနှိပ်ခြင်းနှင့် ဖြန့်ဝေခြင်းတို့အတွက် ကုန်ကျစရိတ်များကို   လျော့ကျစေသော

ကြောင့် ရေရှည်တွင် ကုန်ကျစရိတ်များကို သက်သာစေသည့်   အလားအလာရှိခြင်းတို့ဖြစ်သည်။

အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းနှင့် သက်ဆိုင်သည့် အားနည်းချက်များ

   အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းနှင့် သက်ဆိုင်သည့် အားနည်းချက်များမှာ -

    (က)ကျွမ်းကျင်ပညာရှင် မဟုတ်သည့်သူများအတွက် နည်းစနစ်ကို နားလည်ရန်လိုအပ်ခြင်း၊

    (ခ)စနစ်အတွင်း ဝင်ရောက်ခွင့်ရှိသည့် အတွင်းလူများ သို့မဟုတ် ပြင်ပမှ  Hacker များ၏ လိုသလိုလှည့်စား လုပ်ဆောင်နိုင်သည့် အန္တရာယ်ရှိခြင်း၊

    (ဂ)အီလက်ထရွန်နစ် မဲပေးခြင်း စနစ်ကို စတင် အသုံးပြုရန် ကနဦးဝယ်ယူခြင်းနှင့် ထိန်းသိမ်းခြင်း နှစ်ရပ်စလုံးအတွက် ယခင်ကုန်ကျစရိတ်များထက် တိုးမြင့်လာနိုင်ခြင်း၊

    (ဃ)အခြေခံ အဆောက်အဦနှင့်    သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ လိုအပ်ချက်များ မြင့်တက် လာခြင်း၊ (ဥပမာအားဖြင့် ပါဝါ/လျှပ်စစ် ထောက်ပံ့ပေးနိုင်မှု၊ ဆက်သွယ်ရေး နည်းပညာ) 

    (င)မဲပေးမည့်သူများအား ပညာပေး လုပ်ငန်းများ လိုအပ်ခြင်း၊

    (စ)လက်ရှိ ဥပဒေရေးရာ မူဘောင်ကို ပြင်ဆင်ရန် လိုအပ်ခြင်းတို့ဖြစ်သည်။

အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်း နည်းလမ်းများကိုရွေးချယ်ခြင်း

အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းကိုပြောင်းလဲ အသုံးပြုသင့်သော နည်းလမ်းများမှာ -

    (က)အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့်   မဲပေးခြင်း ပြောင်းလဲကျင့်သုံးရာတွင် နိုင်ငံတစ်ဝန်းလုံး တစ်ပြိုင်နက် ပြောင်းလဲကျင့်သုံးမည့် အစား အချို့သောမဲဆန္ဒနယ်တွင်သာ ပြောင်းလဲ ကျင့်သုံးခြင်း၊

    (ခ)မဲဆန္ဒရှင် အစစ်အမှန်ဖြစ်ကြောင်း စိစစ်ခြင်းလုပ်ငန်းကို လူဖြင့်သာ လုပ်ဆောင်ပြီး အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းစနစ်ကို ဆန္ဒမဲပေးခြင်း သို့မဟုတ် ဆန္ဒမဲရေတွက်ခြင်း အတွက်သာလျှင် အသုံးပြုခြင်း၊

    (ဂ)အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းစနစ်သစ်သည် ရွေးကောက်ပွဲ စီမံခန့်ခွဲမှုအဖွဲ့ကို ကူညီရာရောက်ပြီး မဲဆန္ဒရှင်များက မဲပေးရာတွင် ပိုမိုလွယ်ကူအောင် ပြုလုပ်ထားခြင်း၊

    (ဃ)အီလက်ထရွန်နစ် နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်း စနစ်ကို ယုံကြည်အားထားနိုင်စေရန် စဉ်ဆက်မပြတ် ပြန်လည် သုံးသပ်မှုများ၊ အဆင့်မြှင့်တင်မှုများ၊ ချို့ယွင်းမှုကို ချက်ချင်းပြန်လည်အစားထိုးနိုင်ရန်နှင့် လိုအပ်ချက်များကို ညှိနှိုင်း၍ ကြိုတင်ပြင်ဆင်ထားခြင်း၊

    (င)အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့်   မဲပေးခြင်း၏ ကုန်ကျစရိတ်သည် ကနဦးဝယ်ယူသည့် ကုန်ကျစရိတ်နှင့် အချိန်နှင့်အမျှ ဖြစ်ပေါ်ပြောင်းလဲနေသော နည်းပညာပြောင်းလဲမှု အတွက်ကိုပါ ထည့်သွင်း စဉ်းစားရန်လည်း အရေးကြီးခြင်း။

နိဂုံး

မျက်မှောက်ကာလသည် သတင်းနည်းပညာခေတ်ဖြစ်သည်နှင့်အညီ နည်းပညာများမှာ စဉ်ဆက်မပြတ် ပြောင်းလဲတိုးတက်နေသည်။   ကမ္ဘာတစ်ဝန်းတွင် အီလက်ထရွန်နစ် မဲပေးခြင်း နည်းပညာများကို အသုံးပြုရန် စိတ်ဝင်စားမှု တိုးမြင့်လာကြသည်။ ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံများတွင် အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့်  မဲပေးခြင်းကို ပိုမိုတိုးတက်ကောင်းမွန်အောင် ပြုလုပ်ဆောင်ရွက် အသုံးပြုလျက်ရှိသည်။ အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းအား စတင်မိတ်ဆက်ချိန်တွင် သက်ဆိုင်ရာနိုင်ငံ၏ တည်ရှိနေသော လူမှုရေး၊ နိုင်ငံရေး အခြေအနေများပေါ်၌ များစွာတည်မှီနေသည်။ လူမှုရေး၊ နိုင်ငံရေး အခြေအနေများ အထောက်အကူပြုမည် ဆိုလျှင် အီလက်ထရွန်နစ်နည်းဖြင့် မဲပေးခြင်းစနစ်အား စတင်မိတ်ဆက်ကျင့်သုံးရာ၌  ထင်ရှားစွာ အကူအညီဖြစ်ပြီး နည်းပညာဆိုင်ရာ အသေးစိတ် အကောင်အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်ရာ၌ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်သည့် အခက်အခဲနှင့် ပြဿနာများကို  နည်းပါးနိုင်သည်။ အီလက်ထရွန်နစ်မဲပေးခြင်း စနစ်ကို မြန်မာနိုင်ငံတွင် ပြောင်းလဲကျင့်သုံးမည်ဆိုပါက နိုင်ငံ၏ လိုအပ်ချက်များနှင့် လက်ရှိကာလ အခြေအနေများနှင့် ကိုက်ညီမှုရှိခြင်း၊ ကုန်ကျစရိတ်ကို တတ်နိုင်သမျှ လျှော့ချအသုံးပြုခြင်း၊ အချိန်လုံလောက်မှုရှိခြင်းနှင့် ရှင်းလင်းလွယ်ကူသော စနစ်ပုံစံကို ကျင့်သုံးသင့်ကြောင်း ဖော်ပြအပ်ပါသည်။   ။

သုတကျော်